Grafika wklęsła, urzekająca forma sztuki wywodząca się z Włoch, wyrzeźbiła swoją niszę w świecie sztuk pięknych. Ta unikalna technika drukowania, obejmująca różne procesy, pozwala artystom tworzyć skomplikowane i efektowne wizualnie nadruki na papierze, tkaninach i innych materiałach. W tym obszernym przewodniku zagłębiamy się w fascynujący świat grafiki wklęsłej, rzucając światło na jej historię, techniki i charakterystyczne cechy, które odróżniają ją od innych form wyrazu artystycznego.
Zrozumienie grafiki wklęsłej
Grafika wklęsła to zbiorcze określenie zestawu technik, w których artyści wycinają pożądany obraz na powierzchni metalowych płytek, zazwyczaj miedzi, cynku lub mosiądzu. Proces rozpoczyna się od pomalowania płyty wałkiem, a następnie dokładnego przetarcia, tak aby farba została zatrzymana tylko we wgłębieniach.
Po nałożeniu tuszu płytę umieszcza się na łożu prasy wytrawiającej – maszyny wyposażonej w dwa stalowe wałki wywierające nacisk. Następnie ostrożnie kładzie się zwilżony arkusz papieru na wierzchu płyty, a na papierze kładzie się dwa filcowe koce. Gdy stół jest obracany pomiędzy rolkami, papier jest wciskany we wgłębienia metalowej płyty, co skutkuje niezwykłym wydrukiem po usunięciu koców i papieru.
Pięć tradycyjnych procesów wklęsłych
1. Grawerowanie
Grawerowanie, najstarsza i najpowszechniejsza technika wklęsła, ma swoje korzenie już w średniowieczu. Artyści skrupulatnie wycinają swoje projekty w miedzianej płycie za pomocą specjalistycznego narzędzia zwanego ryglem. Proces ten idealnie nadaje się do renderowania linii prostych i cieniowania za pomocą technik takich jak kreskowanie i kreskowanie. Uzyskanie skomplikowanych krzywizn wymaga jednak wyjątkowych umiejętności, gdyż artysta musi jednocześnie obracać płytę, popychając rylec na wprost. Końcówka rylca w kształcie rombu umożliwia zmianę głębokości i tonu, przy czym głębsze nacięcia skutkują szerszymi liniami.
2. Trawienie
Trawienie, którego początki sięgają XVI wieku, oferuje artystom bardziej spontaniczne podejście w porównaniu do grawerowania. Proces rozpoczyna się od pokrycia metalowej płytki cienką warstwą podłoża trawiącego, substancji kwasoodp*rnej. Artyści używają igły do trawienia, aby narysować swój projekt bezpośrednio w ziemi, odsłaniając poniższą płytkę. Następnie płytkę zanurza się w kąpieli kwasowej, która „wgryza się” w odsłonięte linie. Im dłużej płyta pozostaje w kwasie, tym głębsze i ciemniejsze stają się linie, tworząc niepowtarzalny i wyrazisty nadruk.
3. Sucha igła
Wprowadzona na początku XVII wieku sucha igła polega na zarysowaniu obrazu bezpośrednio na powierzchni płyty za pomocą ostrej igły. W przeciwieństwie do trawienia, sucha igła nie wymaga użycia kwasu. Ta technika zazwyczaj pozwala uzyskać wydruki o nieregularnych, miękkich i rozmytych liniach, ponieważ płytkie ślady igły suchej iglicy tworzą podwyższony, szorstki grzbiet metalu zwany zadziorem. Zadzior zatrzymuje większość atramentu, co nadaje końcowemu wydrukowi charakterystyczną teksturę. Do suchej iglicy powszechnie stosuje się płyty cynowe i miedziane.
4. Akwatinta
Aquatinta, odmiana akwaforty, znana jest z unikalnego podejścia do tworzenia nadruków. W tej technice zamiast linii wycina się fragmenty płyty. Artyści zaczynają od nałożenia na płytę cienkiej warstwy sproszkowanej kalafonii, stopionej żywicy lub asfaltu. Podgrzewając płytę od dołu, sproszkowana powłoka przylega do metalu, tworząc kwasoodp*rne kropelki, które chronią konstrukcję podczas kąpieli kwasowej. Rezultatem są wydruki zawierające małe, kropkowane pola atramentu, idealne do uzyskania skomplikowanych sekcji tonalnych w grafice.
5. Mezzotinta
Metoda wklęsłodruku mezzotinta, opracowana w latach czterdziestych XVII wieku, wyróżnia się jako jedyna technika, która działa od ciemności do światła. Artyści używają narzędzia zwanego wahaczem do przygotowania metalowej płytki, tworząc małe wgłębienia, w których mieści się atrament. To wyjątkowe podejście skutkuje tonalną, malarską siecią linii, co czyni go atrakcyjnym wyborem do reprodukcji portretów i dodawania głębi kompozycjom artystycznym.
Podsumowując, grafika wklęsła to niezwykła forma sztuki oferująca artystom szeroką gamę technik pozwalających odkrywać i wyrażać swoją kreatywność. Każdy z pięciu tradycyjnych procesów wklęsłodrukowych – grawerowanie, trawienie, sucha igła, akwatinta i mezzotinta – niesie ze sobą własny zestaw wyzwań i unikalnych cech. Bogata historia i różnorodna paleta technik sprawiają, że grafika wklęsła jest fascynującym tematem zarówno dla artystów, jak i pasjonatów.
